Od 20 do 26 lutego odbywa się tydzień pomocy ofiarom przestępstw. Jak co roku w tym czasie każda osoba może skorzystać z darmowej porady prawnej czy psychologicznej. A ma kto korzystać! W 2022 roku polska Policja zainterweniowała w sprawach karnych aż 49017 razy! Statystyka ta jednak nie uwzględnia przestępstw niezgłoszonych przez ofiary. Trzeba przy tym bowiem pamiętać, iż niektóre z nich mogą wyjść na jaw nawet po kilkunastu latach lub też wcale.
W swoim artykule jednak chciałbym przyjrzeć się temu zjawisku z perspektywy (a jakże inaczej) psychologicznej. Czym więc charakteryzuje się osoba popełniająca przestępstwo?
Osobowość
Wbrew powszechnej opinii, osoby popełniające przestępstwa nie mają żadnych cech, które predysponowałyby ich do zostania przestępcą. W określonych warunkach bowiem, każdy z nas posiada skłonności do łamania norm przyjętych za społecznie akceptowalne.
Nie ma chyba osoby, która by choć raz nie skłamała, czy też kierowcy, który ani razu nie złamał przepisów drogowych. Na pewno jednak jest kilka cech, które dopiero przy dość niefortunnej kombinacji i nasileniu mogą przyczynić się do popełnienia przestępstwa.
Czy masz ochotę na cukierka?
Pierwszym jest niska skłonność do odroczenia gratyfikacji, czyli w skrócie szybka potrzeba zaspokajania własnych potrzeb. W eksperymencie pianki marshmallow udowodniono, że nie każdy potrafi sobie z tym radzić równie dobrze.
Eksperyment polegał na tym, że eksperymentator obiecywał dzieciom wręczenie jednego smakołyka natychmiast, lub jeżeli poczekają pięć minut, dwóch łakoci. Okazało się oczywiście, że część z tych dzieci była w stanie poczekać na nową nagrodę, część jednak nie.
Ciekawie się jednak dopiero zrobiło, gdy przyjrzano się osiągnięciom szkolnym i zachowaniu dzieci. Okazało się bowiem, że dzieci, które były wstanie poczekać następne pięć minut, o wiele lepiej socjalizowały się w warunkach szkolnych, oraz uzyskiwały o wiele lepsze stopnie.
Umiejętność ta, może na przykład przydać się, gdy coś nam bardzo się podoba, jednak musimy poczekać (np. zaoszczędzić pieniądze) na daną rzecz. Osoby o wysokiej potrzebie szybkiej gratyfikacji o wiele częściej dopuszczają się kradzieży, gdy cel, który muszą osiągnąć, znajduje się poza ich zasięgiem.
Kontrola emocji
Następnym czynnikiem jest brak umiejętności regulowania własnych stanów emocjonalnych. I nie mam tu na myśli, broń Boże, tłumienia ich. Osoby tłumiące emocje, kiedy skrywają je, zwykle bardzo cierpią wewnętrznie. Mają o wiele większą tendencję do popadania w depresję. Już nie wspominając, że każdy ma swoją wytrzymałość psychiczną. W przypadku braku okazywania uczuć, prędzej czy później emocje wyjdą poprzez przemoc, także tą bierną, lub autoagresję, w wyniku której zaczniemy bombardować siebie sami negatywnymi emocjami.
Najzdrowszy w tej kwestii jest temperament śródziemnomorski. Włosi, Grecy czy Hiszpanie równie chętnie okazują innym sympatię co wściekłość. Nie rozpamiętują jednak danej sytuacji w nieskończoność. Emocje zaklęte są w chwili, w której zostały wywołane, a nie przenoszone na następne sytuacje w naszym życiu. Czyli dość burzliwa kłótnia między małżonkami nie ciągnie się w nieskończoność.
Szczęśliwe dzieciństwo
Szczęśliwe dziecko to szczęśliwy dorosły. Dziecko nie rodzi się z wyuczonymi schematami społeczno-kulturowymi. Ich się uczy w procesie socjalizacji czyli inaczej wychowania. Dziecko, które stawało się ofiarą przemocy w dzieciństwie, z większym prawdopodobieństwem będzie miało tendencję do stosowania przemocy w dorosłym życiu.
Albert Bandura prowadził eksperymenty dotyczące uczenia się poprzez naśladownictwo. W swoim eksperymencie sadzał dziecko w pokoju wypełnionym zabawkami. W nim też znajdowała się olbrzymia kukła. W pewnym momencie eksperymentator wchodził do pokoju i zaczynał uderzać w kukłę pałką, po czym wychodził. Starano się zaobserwować, co dziecko zrobi po wyjściu eksperymentatora. Okazało się, że większość dzieci brała pałkę i zaczynała robić to samo co dorosły, pomimo tego, że miało ono do dyspozycji wiele różnych zabawek.
Style przywiązania
Skoro jesteśmy już przy dzieciństwie, to warto zaznaczyć, że to, czy ktoś będzie miał tendencję do łamania norm społecznych, zależy także od tego, w jaki sposób wchodził w pierwsze relacje społeczne. Dlatego, że to one stają się matrycą naszego postępowania. Najpowszechniejszy jest styl bezpieczny. Jest to styl przywiązania między dzieckiem a rodzicem, który pozwala mu zachować poczucie bezpieczeństwa. Jednocześnie dziecko nie boi się eksplorować otaczającego go świata pod opieką dorosłego.
W przypadku gdy dziecko jest ofiarą przemocy, dochodzi do dezorganizowanego stylu przywiązania. W takim wypadku dziecko jednocześnie kocha i nienawidzi swojego rodzica. Brak możliwości uregulowania swojego stanu emocjonalnego, powoduje coraz to większe problemy psychiczne.
Sprawę utrudnia też stereotypowe podejście do rodzicielstwa. Jeżeli dziecko słyszy, że każdy rodzic kocha swoje dziecko, jednocześnie będąc przez niego krzywdzonym, może dojść do wniosku, że krzywdzenie dziecka jest objawem miłości. Ten schemat bardzo dobrze widoczny jest w dyskusji na temat stosowania klapsów w wychowaniu dziecka. Zwolennicy używania przemocy wobec dzieci zwykle sami padli ofiarą przemocy w dzieciństwie. Argumentują swoją postawę: ja byłem bity i mi to nie zaszkodziło. Nie dostrzegają przy okazji zniekształceń poznawczych, w wyniku których ból dziecka utożsamiają z okazaniem mu miłości.
*Powyższy tekst nie jest tekstem naukowym, a jedynie subiektywną opinią autora.