Po hucznym karnawale nadeszły dni wyciszenia, skupienia, uspokojenia. Nadeszły dni Wielkiego Postu, który zapoczątkowała Środa Popielcowa. To też początek wiosny, a co za tym idzie także wiosenne porządki i zmiany w naszym domu, naszym otoczeniu, naszym życiu.
Zmienia się kolorystyka – pojawia się kolor zielony, wszystko rozkwita, staje się kolorowe, wesołe. Słychać śpiew ptaków, przyroda budzi się do życia. Stajemy się weselsi, mamy więcej energii i siły do działania. A potem nachodzi Wielki Tydzień – a zaraz po nim święta wielkanocne. Jakie są związane z nimi tradycje i zwyczaje?
Początek Wielkiego Tygodnia
Wielki Tydzień rozpoczyna Niedziela Palmowa — to święto obchodzone na pamiątkę uroczystego wjazdu Pana Jezusa do Jerozolimy. Idziemy wtedy do kościoła z palmami, które składają się z zielonych gałązek, kolorowych kwiatów – żywych i sztucznych, kolorowych kokardek. Wykorzystuje się do nich bukszpan, wierzbę, bazie, suszone kwiaty, zioła, liścia palmy.
W wielu parafiach odbywa się konkurs na największą, najpiękniejszą palmę. Bardzo zaangażowane w wykonywanie palm są lokalne koła gospodyń. Poświęcona palma wróży szczęście, a pozostawiona w oknie przez cały rok chroni domowników. Powinna stać przez cały rok, a swój żywot zakończyć w kolejną Środę Popielcową. Popiół ze spalonych palm wielkanocnych służy bowiem do posypania głów wiernych podczas Środy Popielcowej.
Triduum Paschalne
Zakończeniem Wielkiego Tygodnia jest Triduum Paschalne, które rozpoczyna się w Wielki Czwartek i kończy w Wielką Sobotę. W Wielki Czwartek zostały ustanowione dwa sakramenty święte – Eucharystia i kapłaństwo. Rano odprawiana jest Msza Krzyżma, podczas której biskup dokonuje poświęcenia olejów, które są wykorzystywane podczas bierzmowania, namaszczenia chorych, chrztu i sakramentu kapłaństwa.
Po południu odbywają się msze święte w intencji kapłanów. Rozpoczynają się od umycia nóg apostołom na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, jaką Jezus spożył ze swoimi uczniami. Charakterystyczne jest to, że podczas uroczystego hymnu Chwała na wysokości Bogu grają organy kościelne, biją dzwony, a następnie milkną na trzy dni.
Wielki Piątek – jest jedynym dniem w roku, kiedy nie ma sprawowania Mszy Świętej. Jest to dzień zadumy, wyciszenia, rozważań Drogi Krzyżowej i śmierci Jezusa. Obowiązuje w tym dniu post ścisły, czyli powstrzymanie się od spożycia posiłków mięsnych. W kościołach odprawiana jest Droga Krzyżowa, a po niej nabożeństwo Męki Pańskiej. Nie używa się instrumentów, dzwonków – w kościele panuje muzyczna cisza. Liturgia rozpoczyna się od tego, że prowadzący ją leży krzyżem przed ołtarzem. Do późnych godzin nocnych trwa adoracja przy grobie Pańskim.
Wielka Sobota — kończy Triduum Paschalne, do popołudnia święcone są pokarmy, a późnym wieczorem odbywa się uroczysta msza święta – Liturgia Wielkiej Soboty – poświęcenie ognia, wody i odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych, Liturgia Słowa. Odprawiana po zmroku jest symbolem zwycięstwa światła nad ciemnością, prawdy nad grzechem, Chrystusa nad śmiercią. W niektórych kościołach odbywa się po niej uroczysta procesja i msza jest traktowana jako msza rezurekcyjna.
Tradycje chrześcijańskie
Droga Krzyżowa – nabożeństwo w tradycji chrześcijańskiej, którego celem jest przybliżenie wydarzeń związanych z męką i śmiercią Pana Jezusa. Nabożeństwo odbywa się w kościele, albo w formie marszu przez ulice miast. Uczestnicy rozważają 14 kolejnych wydarzeń, 14 stacji – począwszy od niesprawiedliwego wyroku, aż do złożenia ciała Jezusa w grobie. W kościele odprawiana jest w każdy piątek podczas trwania Wielkiego Postu.
Gorzkie żale – nabożeństwo odprawiane w czasie trwania Wielkiego Postu, ma charakter pasyjny – nawiązuje do pieśni pasyjnych i składa się z trzech części.
Wielkanocne zwyczaje
Malowanie jajek – wśród kolorowych jajek zwanych po prostu pisankami, możemy wyróżnić – kraszanki – to gotowanie jajek w gorącym wywarze z naturalnymi barwnikami – kora dębu, łupiny cebuli, sok z buraka itp. Na zimnych jajkach wydrapuje się przeróżne wzory, nalepianki – czyli jajka ozdobione kolorowymi wycinankami przygotowanymi z papieru, oklejanki – ozdobione kolorowymi włóczkami, przez co na ich powierzchni tworzą się kolorowe ornamenty. Ponadto stosuje się gotowe, kolorowane barwniki spożywcze.
Koszyczek wielkanocny – zanoszony do kościoła w Wielką Sobotę – w niektórych regionach jest zwyczaj święcenia pokarmów w terenie – np. w domach prywatnych, albo przed kapliczkami. Idąc, na poświęcenie zabieramy ze sobą wiklinowy, ozdobiony, świąteczny koszyczek, do którego wkładamy:
- jajka – symbol nowego życia, rodzącej się wiosny,
- chleb – symbol Ciała Chrystusa, przynosi szczęście, a przede wszystkim jest niezbędny do życia,
- sól – chroni przed zepsuciem, symbolizuje prawdę,
- chrzan – ma chronić przed chorobami, dodawać sił i zapewniać zdrowie,
- wędlina – symbol dostatku i powodzenia,
- baranek – symbol Chrystusa, który zwyciężył śmierć,
- czysta woda – symbol Ducha Świętego, daje oczyszczenie z grzechu.
Koszyczek jest stawiany w wyznaczonym miejscu, a kapłan po odmówieniu modlitwy dokonuje poświęcenia jego zawartości. Z przygotowanych pokarmów w niektórych regionach gotowana jest zupa, w innych zawartość koszyczka jest zjadana przez mieszkańców domu podczas wspólnego śniadania w Niedzielę Wielkanocną.
Świąteczny czas
Niedziela Wielkanocna – obchodzona jest na pamiątkę Zmartwychwstania Pana Jezusa. Po trzech dniach w grobie Jezus pokonał śmierć i grzech, a następnie powrócił do żywych. Jest świętem ruchomym, w wielu rejonach rozpoczyna się od mszy i procesji rezurekcyjnej. Kolejnym elementem tego dnia jest wspólne śniadanie, którego menu stanowi przede wszystkim żurek, faszerowane jajka, babki i mazurki.
Poniedziałek Wielkanocny – oczekiwany szczególnie przez najmłodszych, zwany lanym poniedziałkiem, spotykany pod nazwą śmigus-dyngus. To wzajemne oblewanie się przez ludzi wodą – zwyczaj pochodzi z czasów pogańskich. Obecnie oblanie wodą symbolizuje szczęście, wieszanie Judasza – nawiązywanie do tradycji topienia marzanny z okazji nadejścia wiosny. Topiona kukiełka to symbol Judasza, zdrajcy Jezusa. Kukiełka tworzona jest ze słomy, ubrana w podarte ubrania i wieszana na słupie. Następnie jest okładana kijami i niesiona przez całą okolicę, aż do rzeki, gdzie zostaje podpalona i wyrzucona. Ma to miejsce w Wielki Czwartek, albo w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek.
Ciekawą i lubiana przez dzieci tradycją jest szukanie jajeczek wielkanocnych – nazywaną szukaniem zajączka. Polega na poszukiwaniu ukrytych słodkich upominków. Zwykle zabawa odbywa się w ogrodzie, gdzie w trawie dorośli chowają niespodzianki dla dzieci.
Zapewne w różnych rejonach Polski możemy spotkać jeszcze inne zwyczaje, związane z tymi świętami, z tym uroczystym czasem. Zachęcam do zostawienia wpisu / komentarza z taką tradycją / zwyczajem.
Udanego świętowania w gronie bliskich!